Wielu pracowników traktuje nadgodziny jako coś dobrowolnego – gest dobrej woli lub szansę na dodatkowy zarobek. Tymczasem Kodeks pracy przewiduje sytuacje, w których praca w godzinach nadliczbowych staje się obowiązkiem, a nie uprzejmością wobec pracodawcy. Wiedza o tym, kiedy pracodawca może wymagać dłuższego czasu pracy, pozwala unikać nieporozumień, a w razie potrzeby – bronić swoich praw.
Prawo do wydłużenia czasu pracy – kiedy pracodawca może, a kiedy musi
Zasadą jest, że czas pracy nie powinien przekraczać określonych norm, ale życie zawodowe nie zawsze daje się zamknąć w ramach ośmiu godzin. Ustawodawca dopuścił wyjątki, w których pracownik ma prawny obowiązek pozostać dłużej. Kiedy praca w godzinach nadliczbowych jest obowiązkowa? Taka konieczność zachodzi przede wszystkim w przypadku prowadzenia akcji ratowniczych, usuwania awarii oraz nagłych i nieprzewidzianych sytuacji zagrażających zdrowiu, życiu, bezpieczeństwu ludzi lub mieniu pracodawcy. W takich okolicznościach odmowa może zostać potraktowana jako naruszenie obowiązków pracowniczych.
Nie każda nadgodzina jest obowiązkiem – granice odpowiedzialności
W innych przypadkach pracodawca może zlecić nadgodziny tylko w granicach uzasadnionych potrzeb zakładu pracy. Nawet wtedy jednak nie może żądać ich wykonywania w sposób nieograniczony. Istnieje limit roczny godzin nadliczbowych, którego nie wolno przekraczać, a także zakaz zlecania nadgodzin osobom młodocianym, kobietom w ciąży czy pracownikom niepełnosprawnym – z pewnymi wyjątkami przewidzianymi w przepisach. To wszystko pokazuje, że obowiązkowe nadgodziny to nie wolna amerykanka, a ściśle uregulowana kwestia prawna.
Co zrobić, gdy nadgodziny budzą wątpliwości?
Wielu pracowników nie wie, że mogą domagać się wyjaśnień, dokumentów i wynagrodzenia z tytułu nadgodzin. Często też nie wiedzą, gdzie leży granica między poleceniem służbowym a nadużyciem ze strony pracodawcy. W takich sytuacjach warto zasięgnąć porady prawnika, który pomoże ocenić, czy obowiązek świadczenia pracy ponad normę rzeczywiście miał podstawę prawną. W razie potrzeby można też dochodzić swoich roszczeń w sądzie pracy.